31 Aralık 1977’de ne oldu?

AjansHaber / ANKARA

Tarihte bugün, ilk kez bir hükümet gensoru ile düşürüldü. Gensoru ile Milliyetçi Cephe Hükümeti düşürülerek Cumhuriyet tarihine girdi. CHP, 1977 seçimlerinde birinci parti çıkmasına rağmen hükümeti kuramadı. Bunun üzerine Adalet Partisi, Milliyetçi Hareket Partisi ve Milli Selamet Partisi arasında Süleyman Demirel Başbakanlığında, İkinci Milliyetçi Cephe olarak adlandırılan hükümet kuruldu. Ancak bu hükümetten 11 milletvekilinin istifası, hükümetin yeterli çoğunluğu kaybetmesine neden oldu. Sonuçta CHP’nin öncülüğünde, hükümetin karşısındaki cephe birleşerek gensoru ile ikinci Milliyetçi Cephe Hükümetini 31 Aralık 1977’de düşürdüler. Siyasilerin uykularını kaçıran gensoru, ilk olarak 1876 yılında kabul edilen Kanûn-i Esasî'nin kesintilerle yürürlükte olduğu 1909-1912 yıllarını kapsayan ''Birinci Yasama Dönemi''nde 27, 1912-1914 yıllarını kapsayan ''İkinci Yasama Dönemi''nde 1, 1914-1918 yıllarını kapsayan ''Üçüncü Yasama Dönemi''nde 5 olmak üzere toplam 33 gensoru önergesi verildi. TBMM'ye 1920-1923 yılları arasında, 1921 Anayasası'nın yürürlükte olduğu 1. Dönem’de toplam 62 gensoru önergesi sunuldu. 1924 Anayasası'nın yürürlükte olduğu 2, 3 ve 4. Dönem’de 1'er, 8. Dönem’de 2, 9. Dönem’de 13, 10. Dönem’de 4, 11. Dönem’de de 5 gensoru önergesi verildi.

DEMİREL HÜKÜMETİ GENSORU İLE DÜŞÜRÜLMÜŞTÜ

1. Milliyetçi Cephe Hükümeti erken secim kararı alarak 5 Haziran 1977 günü seçime gitti. Ana muhalefetteki Bülent Ecevit, oyunu yüzde 41'e çıkarıp birinci parti oluyor ama tek başına hükümet olmayı kıl payı kaçırıyordu. CHP lideri Ecevit; Süleyman Demirel’in AP’si ile uyumsuz, Alparslan Türkeş'in MHP'si ile kavgalıydı. Eski koalisyon ortağı Necmettin Erbakan'ın MSB’si ile bozuşmuş ve ayrılmıştı. Ecevit'in son seçeneği, azınlık hükümeti kurmaktı ve öyle yaptı. Salt çoğunluğa erişecek oyu olmadığı için başarılı olamadı.

Ecevit’in kuramadığı hükümeti, “Demokrasilerde çare tükenmez” diyen Süleyman Demirel, eski dostları Erbakan ve Türkeş ile kuruyordu. 41. Hükümet -bilinen adıyla 2. Milliyetçi Cephe Hükümeti- 5 Temmuz 1977 yılında bu siyasi atmosferde kuruldu. Bu hükümet, gensoru ile düşürülen ilk hükümet olarak tarihe geçti.

HÜKÜMETİ CHP DÜŞÜRDÜ

1977 yılında CHP grubu adına Altan Oyman, ''İçte ve dışta güvenliği sağlayamadığı, cephecilik anlayışıyla ulusal birliğimizi zedelediği, Türkiye'nin gelişmesini engellediği, halk çoğunluğunu yoksulluğa sürüklediği ve T.C. Devletini Anayasa’nın belirlediği kurallardan ve çerçeveden uzaklaştırmaya çalıştığı iddiasıyla'' dönemin Başbakanı Süleyman Demirel hakkında gensoru önergesi verdi. Önerge kabul edildi ve Süleyman Demirel Başbakanlığındaki İkinci Milliyetçi Cephe hükümeti düşürüldü.

ERİMEN’İN BAKANLIĞI DÜŞÜRÜLDÜ

Necmettin Erbakan’ın, MSP Grubu adına Dışişleri Bakanı Hayrettin Erimen hakkında ''Tutum ve davranışıyla dış politika konusunda milli menfaatlere aykırı hareket ettiği'' iddiasıyla verdiği gensoru önergesi, 21 Ağustos 1980 yılında kabul edildi. 3 Eylül 1980 yılında yapılan oylamada, Dışişleri Bakanı Erimen düşürüldü.

82 ANAYASASI’NIN ARDINDAN 137 GENSORU

1982 Anayasası'nın yürürlüğe girdiği tarihten bu yana Meclis’e 150’ye yakın gensoru önergesi verildi. Yürürlükteki 1982 Anayasası ile birlikte ilk gensoru; 17. Dönem’de, 7 Kasım 1984'te Mustafa İzci ve 23 arkadaşı tarafından, ''Bakanların görevlerini Anayasa ve kanunlara uygun olarak yerine getirmelerini sağlamakla görevli olmasına rağmen hukuk dışı davranışlara meydan verdiği'' iddiasıyla dönemin Başbakanı Turgut Özal hakkında verildi ve önerge reddedildi. Aynı dönemde Tarım Orman ve Köy İşleri Bakanlığı ile Bakanlar Kurulu hakkında da 2 gensoru daha TBMM Başkanlığı’na sunuldu. ANAP'ın iktidarda olduğu 18. Dönem’de toplam 28 gensoru verildi ve bunların hiçbiri kabul edilmedi.

EN FAZLA GENSORU 19. DÖNEM’DE VERİLDİ

En fazla gensoru önergesinin verildiği dönemlerin başında 19. Dönem geliyor. DYP- SHP Hükümeti’nin iktidarda olduğu bu dönemde, muhalefet partileri tarafından 42 gensoru önergesi verildi. RP grubu ile Eyüp Cenap Gürpınar ve 24 arkadaşı, 17 Şubat 1992'de ''Beyan ve icraatlarıyla aileyi tahrip ettiği ve korunmaya muhtaç çocuklar için tahsis edilen paraları, kanuna aykırı olarak şahsi çıkarları için harcadığı'' iddiasıyla TBMM Başkanlığı’na, Devlet Bakanı Güler İleri hakkında gensoru önergesi sundu. Önerge, İleri'nin istifa etmesiyle işlemden kaldırıldı. 20. Dönem’in ilk yıllarında ANAP-DYP iktidarı göreve geldi. RP grubu adına Şevket Kazan'ın, 26 Mayıs 1996 yılında, ''Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararı ile güvenoyu almadığının ortaya çıkmasına karşın hukuk ve siyasi nezaket kurallarına aykırı olarak görevini iade etmediği'' iddiasıyla verdiği gensoru, Bakanlar Kurulu’nun istifasıyla işlemden kaldırıldı.

SUSURLUK OLAYI VE MEHMET AĞAR

Daha sonra kurulan RP-DYP iktidarı ile Mesut Yılmaz başkanlığında kurulan koalisyon hükümeti döneminde de 22 gensoru önergesi verildi.

CHP grubu adına Deniz Baykal, ''Devletin iç güvenlik bakımından zaafa uğratıldığı iddiası ve Susurluk'ta meydana gelen trafik kazasının sergilediği devlet-mafya-politikacı ilişkisi karşısındaki beyan ve tutumu nedeniyle'' dönemin İçişleri Bakanı Mehmet Ağar hakkında gensoru önergesi sundu. Ağar’ın istifasıyla önerge işlemden kalktı.

YILMAZ HÜKÜMETİ DE GENSORU MAĞDURU

30 Haziran 1997 yılında ANAP, DSP ve DPT’nin oluşturduğu, ANASOL-D olarak da bilinen ve bağımsızlarla CHP'nin de desteklediği Mesut Yılmaz Başbakanlığındaki 55. Hükümet kuruldu. Bu döneme Türk Bank ihalesindeki gelişmeler patlak verdi.

İşadamı Korkmaz Yiğit'in de açıklamalarının ardından DYP ve FP grubu 11 Kasım 1998'de, CHP grubu da 12 Kasım 1998'de gensoru önergesi verdi. Gerekçe, Mesut Yılmaz ve Devlet Bakanı Güneş Taner hakkında ''Mafya ve çete liderleri ile yakın ilişki içinde ve Türk Bank’ın satışı ihalesinde bir işadamına fiyat teklifi, para ve kredi temini konularında yardımcı olduğu'' iddiasıydı. Önergeler, Genel Kurul’da birleştirilerek görüşüldü ve önergelerin gündeme alınması kabul edildi. Yapılan oylamada, güvensizlik önergeleri salt çoğunlukla kabul edilerek Mesut Yılmaz Hükümeti düşürüldü.

ERSÜMER DE İSTİFA ETMEK ZORUNDA KALDI

Meclis’e 21. Dönem’de ise 29 adet gensoru önergesi sunuldu. DYP grubu, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Cumhur Ersümer hakkında ''Enerji yolsuzluğuyla ilgili teftiş kurulu raporları ve Ankara Devlet Güvenlik Mahkemesi Savcısı tarafından hazırlanan iddianamede yer alan bilgi ve deliller karşısında sorumsuzluk örneği sergilediği'' iddiasıyla gensoru önergesi verdi. Önerge, Cumhur Ersümer'in istifa etmesi nedeniyle işlemden kaldırıldı.

AK PARTİ DÖNEMİ GENSORULARI

AK Parti'nin iktidarda olduğu 22 ve 23.Dönem’de muhalefet milletvekilleri, Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ve bazı bakanlar hakkında gensoru önergesi verdi. Bu iki dönemde TBMM Başkanlığı’na 21 gensoru önergesi sunuldu. Bu önergelerin 13'ü CHP'den, 6’sı MHP ve BDP' den, 2'si de Anavatan Partisi’nden geldi. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan hakkında 5 önerge verildi. Başbakan Erdoğan'ı 3'er gensoru önergesiyle İçişleri, Ulaştırma ve Maliye Bakanları izledi. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı ile Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı  hakkında ikişer, Milli Eğitim, Dışişleri ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik bakanları hakkında da birer kez gensoru önergesi verildi. Genel Kurul’da yapılan ön görüşmeler sonucu bu önergelerin hiçbiri gündeme alınmadı. Dönemin Adalet Bakanı Mehmet Ali Şahin hakkında verilen gensoru önergesi ise Şahin'in, TBMM Başkanı seçilmesi nedeniyle işlemden kaldırıldı.

24. DÖNEM’DEKİ İLK GENSORU

24. Dönem’de ise ilk gensoru, dönemin İçişleri Bakanı İdris Naim Şahin hakkında verildi. BDP'nin Van depremi nedeniyle geri çektiği ancak daha sonra yenilediği gensoru önergesi, bugün Genel Kurul’da ele alınacak. CHP'nin, Başbakan Recep Tayyip Erdoğan hakkında partisinin Alman vakıflarıyla ilgili iddialarına ilişkin verdiği gensoru önergesini ise geri çekti.

SİYASİLERİN UYKULARINI KAÇIRAN GENSORU NEDİR?

Gensoru, en etkili hükümet denetim yolu olarak bilinir. Gensoru, hükümetin veya bir bakanın siyasal sorumluluğuna yol açabilir, bir bakanın veya Bakanlar Kurulu’nun düşürülmesine yol açabilir. Bu kadar etkili olan gensoru, Meclis üye tam sayısının salt çoğunluğu ile karar verilir. Açık oylama ile alınan kararda sadece güvensizlik oyları sayılır.